Muurhagedis verovert België en neemt daarvoor de trein

De muurhagedis is aan een heuse opmars bezig. Dat blijkt uit een lopende studie in opdracht van Leefmilieu Brussel over de verspreiding van amfibieën en reptielen in het Hoofdstedelijk Gewest. De muurhagedis verspreidt zich niet alleen in Brussel, maar eigenlijk over heel België. En dat doet hij per trein.

Twintig jaar geleden kon je muurhagedissen enkel spotten in de regio tussen Samber en Maas. Maar de voorbije jaren lijkt de soort haar verspreidingsgebied in een sneltreintempo te hebben uitgebreid over een groot deel van Vlaanderen en Brussel.

Robert Jooris, reptielenkenner bij Natuurpunt, heeft de opmars van bij het begin mee in kaart gebracht. "Al snel viel op dat de dieren heel dikwijls in rangeerstations opdoken", zegt Jooris. "De hagedissen zijn er terecht gekomen door mee te reizen met goederentreinen die vaak lang stilstaan in die rangeerstations."

"De metalen goederenwagons die er staan, warmen goed op in de zomer zodat ze een geschikte plek vormen voor warmteminnende muurhagedissen. Als de trein dan uiteindelijk vertrekt, reizen de hagedissen mee. Op die manier wist de soort zich te verplaatsen naar gebieden waar ze nooit eerder werd waargenomen".

"Klimaatopwarming heeft muurhagedis naar Vlaanderen en Brussel gebracht"

De muurhagedis is er ondertussen in geslaagd om zich langsheen de spoorwegen te settelen. Een spoorwegomgeving, met sporen op steenslag, lijkt relatief goed op de natuurlijke habitat van de muurhagedis. Muurhagedissen hebben veel warmte nodig en de spoorwegbermen bieden voor hen dan ook een interessant, voldoende warm microklimaat.

Mogelijk hebben muurhagedissen ook vroeger al als treinreizigers grotere verplaatsingen gemaakt, maar leidde dat nooit tot nieuwe vestigingen. Die nieuwe plaatsen waren wellicht niet warm genoeg voor de hagedissen om zich voort te planten.

 "Muurhagedissen hebben in juli een temperatuur nodig van minstens 18 graden Celcius om hun eieren te laten uitbroeden", weet Jooris. "De klimaatopwarming heeft ervoor gezorgd dat die gemiddelde julitemperatuur de voorbije decennia geregeld bereikt werd, waardoor de soort zich nu ook in Vlaanderen en Brussel succesvol kan voortplanten."

Muurhagedis vertoeft in Brusselse rangeerstations

Ook in de grote Brusselse rangeerstations zijn de muurhagedissen inmiddels aan het voortplanten geslagen. Dominique Verbelen van Natuurpunt, die aan de Brusselse Reptielen- en Amfibieënatlas werkt, heeft weet van aanzienlijke populaties in de rangeerstations van Haren, Schaarbeek en Vorst-Zuid.

"Binnenkort wordt het weer warm genoeg om de dieren waar te nemen", zegt Verbelen.  "We hopen dat iedereen die een hagedis ziet, ons dat zal melden, liefst met een foto." Waarnemingen kunnen gemeld worden via de website www.waarnemingen.be.

De studie, die wordt gecoördineerd door Natuurpunt en Natagora, de Waalse tegenhanger van Natuurpunt, zal in 2019 resulteren in een nieuwe verspreidingskaart voor amfibieën en reptielen in het Brusselse Hoofdstedelijk Gewest.

Dit kan je doen om te vermijden dat amfibieën zich laten verrassen door de vrieskou

Een zogeheten polar vortex (of poolwervel) zorgt de komende weken voor vriestemperaturen tot -12°C. Voor kikkers, padden en salamanders die tijdens de recordwarme dagen eind januari al uit hun winterslaap ontwaakten en naar de voortplantingspoelen trokken, kan dit winteroffensief slecht uitpakken. Vooral ondiepe, kleine tuinvijvertjes kunnen de komende dagen tot op de bodem dichtvriezen. Bovendien kan er zich ook moerasgas ophopen onder het ijs. Door een wak in je tuinvijver te maken, verhoog je de kans dat de amfibieën deze winterprik doorkomen.

De ravage in een kleine tuinvijver kan behoorlijk oplopen.

Na een lange, aanhoudende vorstperiode met ijsbedekking op poelen en tuinvijvers worden - na de dooi - vaak dode, sterk opgezwollen kikkers aangetroffen. Oorzaak: verstikking als gevolg van de productie van ‘moerasgassen’ zoals methaan en waterstofsulfide. Deze gassen worden gevormd tijdens de bacteriële afbraak van dood organisch materiaal zoals dode bladeren op de bodem van een vijver. Het zuurstofgehalte op de bodem - waar sommige kikkers overwinteren - ligt lager dan aan het wateroppervlak. Aangezien de bacteriën die voor de afbraak van bladeren zorgen geen zuurstof nodig hebben om te overleven, kunnen deze zich in zuurstofarme of zuurstofloze omstandigheden goed ontwikkelen, ook wanneer de waterpartij met een dikke laag ijs en sneeuw bedekt is. De bacteriële afbraak gaat dus door, ook wanneer het wateroppervlak is bevroren. Daardoor neemt het zuurstofgehalte af. Maar voor kikkers is de aanwezigheid van zuurstof wel een must om te overleven.

Padden overwinteren zelden of nooit in het water. Ze verkiezen rommelhoekjes in de tuin of de beschutting van een steen. Eens ze voelen dat het lente wordt, trekken ze naar vijvers en poelen om er zich voort te planten. Toch kunnen ook zij het slachtoffer worden van de vrieskou wanneer ze zich laten verrassen. In sommige jaren trekken ze namelijk (te) vroeg naar hun paarplaatsen. Dat blijkt ook dit jaar het geval te zijn. Na de warmste 24 januari ooit, volgden enkele uitzonderlijk zachte nachten waarin vooral salamanders en een kleine voorhoede van de padden te vroeg uit hun winterslaap zijn ontwaakt. Natuurpunt kreeg eind januari dan ook heel wat meldingen binnen van amfibieën in tuinvijvers. Op zich hoeft dit geen probleem te zijn. Wanneer zo’n boterzachte periode echter wordt gevolgd door een stevige winterprik met meerdere ijsdagen en een dikke ijslaag tot gevolg, dan kan een te laag zuurstofgehalte in een bevroren tuinvijver ervoor zorgen dat de kikkers en salamanders die eind januari al het water opzochten deze winterprik niet zullen overleven.

Maak een wak in je bevroren tuinvijvertje

Het heeft geen zin amfibieën uit het water te halen wanneer ze in volle winterrust zijn. Wel een goed idee is het om een gat in het ijs te maken, zeker bij kleine, ondiepe wateroppervlaktes (zoals vaak het geval is bij tuinvijvertjes). Zo komt er zuurstof in het water zodat het risico op verstikking afneemt.

Ook na de winter kan je acties ondernemen om kikkers, padden en salamanders te helpen. Bijvoorbeeld door extra overwinterplekken te voorzien in je tuin zoals hoekjes met bladeren, hout en stenen.

Lees meer tips om amfibieën in je tuin te helpen

Tekst: Dominique Verbelen, Natuurpunt Studie

Romeo, waterkikker uit Bolivia, zkt. zijn Julia

Telmatobius yuracare

Romeo, waterkikker uit Bolivia, zkt. zijn Julia, en het is van levensbelang

Tien jaar al zoekt Romeo, een Sehencuas waterkikker uit Bolivia, naar zijn ideale match, een levensgezellin om zich mee voort te planten. Hij is het laatste bekende exemplaar van zijn soort, maar zijn tijd raakt op. In een ultieme poging om een Julia te vinden, startten zijn verzorgers een crowdfunding-actie, met Romeo's profiel op een datingwebsite. 

Romeo, een Sehencuas waterkikker (Telmatobius yuracare), woont al 10 jaar in het Natural History Museum in Cochabama, Bolivia. Hij is het laatste bekende exemplaar in zijn soort. Natuurbeschermers ondernamen in de loop der jaren meerdere expedities om een andere, liefst vrouwelijke Sehencuas waterkikker te vinden in rivieren en waterlopen in Bolivia, maar dat leverde niets op.

Romeo's verzorgers en wetenschappers van de Global Wildlife Conservation ondernemen nu een ultieme poging om Romeo alsnog aan een partner te helpen. Ze lanceerden een crowdfunding-campagne: tegen Valentijn willen ze 15.000 dollar (ongeveer 12.200 euro) verzamelen voor een nieuwe zoekactie. Om dat bedrag bij elkaar te krijgen, kreeg Romeo een profiel op de populaire datingwebsite Match, compleetmet foto's en een filmpje.  

"Ik ben maar een simpele kerel"

"Hallo daar. Ik ben Romeo, een Sehencuas waterkikker uit Bolivia", zegt een stem met Spaans accent. "Niet dat ik meteen heel zwaarwichtig wil doen, maar ik ben letterlijk de laatste van mijn soort. Ik weet het, intens, maar dat is waarom ik hier ben. In de hoop om mijn perfecte match te vinden, zodat we onze soort kunnen redden (geen druk ;) )."

Romeo omschrijft zichzelf als "een vrij simpele kerel", een kikker "die graag op zichzelf is" en 's avonds het liefst van al "gewoon thuis zit chillen, misschien een beetje binge-watchen naar al dat water." Hij houdt van eten, wormen en slakken zijn zijn favoriete ding. Wat een partner betreft, is hij niet kieskeurig: "Ik zoek gewoon een andere kikker zoals mijzelf. Anders is mijn hele bestaan zoals we het kennen ten einde."

"Dus als je een oude kikker wil helpen om zijn Julia te laten vinden, geef dan een bijdrage, dan kan de zoektocht naar mijn ware liefde starten!" Op zijn profiel staat een knop waarop mensen kunnen klikken om geld te storten.

De tijd dringt voor Romeo

De advertentie is ludiek gepresenteerd, maar de verzorgers menen het wel ernstig. "Toen we Romeo 10 jaar geleden vonden, wisten we dat de toestand van deze kikkersoort precair was, net als die van andere amfibieën in Bolivia. Maar we hadden er geen flauw benul van dat we er in al die tijd niet in zouden slagen om een ander exemplaar te vinden", zegt hoofdverzorger Arturo Muñoz.

"Ongeveer een jaar nadat hij in het museum binnengebracht werd, begon hij te "roepen" om een partner, de laatste jaren doet hij dat steeds minder." En de tijd tikt voor Romeo. Een Sehuencas waterkikker wordt gemiddeld 15 jaar, er resten dus nog maar enkele jaren om een vrouwtje te vinden waarmee hij zich kan voortplanten.

Als ze genoeg geld inzamelen, willen wetenschappers 10 expedities op poten zetten naar plaatsen waar de soort ooit voortkwam, plaatsen die daarop lijken en plaatsen waar nog niemand heeft kunnen zoeken. Ze willen ook de rivieren en waterlopen afspeuren op zoek naar DNA-materiaal als bewijs dat er nog Sehencuas waterkikkers zijn, ook al vinden ze geen exemplaar.

"We willen Romeo de kans op liefde niet ontnemen. We blijven hoopvol dat er nog andere kikkers van zijn soort zijn, zodat we een kweekprogramma kunnen opzetten om hem te redden", zegt Muñoz.

Volgt Romeo het voorbeeld van "Lonesome George"?

Als Romeo geen vrouwtje vind, zou hij het voorbeeld kunnen volgen van "Lonesome George", het laatste bekende exemplaar van de Chelonoidis nigra abingdoni, een ondersoort van de Galápagosreuzenschildpad. George overleed op 24 juni 2012 zonder dat hij zich had kunnen voortplanten.

Zo ver willen de verzorgers het niet laten komen. Arturo Muñoz zegt dat hij klonen overweegt om de kikkersoort te laten overleven.

WIE IS HET BESTE: CANON OF NIKON?

De BMW klassiekers van 1969 tot 1995

Moto Retro Wieze
zaterdag en zondag 10 & 11 februari 2018
les samedi et dimanche 10 & 11 février 2018


Meer inlichtingen klik hier